Brecht, Benjamin, Böll

Alman yazınında günlük önemli bir yere sahip olmalı. Belki de ben böyle düşünüyorum ama beni tam anlamıyla esir alan bütün günceler neredeyse Alman yazarların elinden çıkmış. Bu işi iyi bildiklerini kesin...Diğer önemli bir nokta da Alman toplumunun fırtınalı ideolojiler arasında var olması, toplumsal geçişlere en sık tanık olunan dönemeçlerde hoyratça savrulması...

İlk günce Brecht’e ait..

Brecht’ in güncesi, Düşün Yayınları’ndan çıkmış bendeki baskısı 1998 yılına ait. Sıkı bir kitap takipçisi olmama rağmen bu kitaba neredeyse hiç ratlayamadım. Ne bir rafta gördüm ne de bir kitaplıkta. Elime nasıl geçtiğini de hatırlamıyorum...Yüksel Pazarkaya çevirisi ortalamanın üzerinde . Brecht özgün ve yoğun bir dil yaratmayı başarmış, ardından da Pazarkaya... Güncenin duygusal tonu Brecht’in ilk gençlik dönemlerine ışık tutması açısından önemli. Tam çevirimi yoksa suyunun suyu mu bilemiyorum. Büyük ihtimalle kısaltılmış bir çeviri. Eğer rastlarsanız hiç kaçırmayın, alın.

Brecht’in acayip bir günce yazarı olduğunu fark edince peşine düştüm. Yurt dışında bir başka Brecht güncesi kitabı satın aldım.; Bertolt Brecht , Journals 1934-1955 ... Bu kitap bende  biraz hayal kırıklığı yarattı. Gençlik yıllarının lirik Brecht’i kaskatı bir Brecht’e yerini bırakmıştı. Araya Amerika gezileri girmiş Brecht yaşlı amcalar gibi gazetelerden kestiği kupürleri günlüklerine yapıştırmaya başlamıştı. Korkan ve biraz da feleğin çemberinden geçtikçe ufalan Brecht günlükleri- gittikçe günler daha az paragraflar ve satırlarla anlatılıyordu- beni demek ki Brecht’de yorulur düşüncesine itti. Yine de Hollywood’la ilgili izlenimleri ve hayal kırıklıkları okunmaya değer...Brecht hayatından usanmıştı ve çok haklıydı J

Üçüncü günlük kitabı Muhteşem Benjamin’e ait. Muhteşem Benjamin’in Bin Dokuz Yüzlerin Başında Çocukluk adlı günlüğü şimdiye kadar okuduğum en yoğun ve zarif edebiyat metni dedirtecek NEREDEYSE bana. Yoksa gerçekten öyle mi demeliyim. Bu kitaptaki  her hangi bir sayfa duyarlılığına erişip yazabilseydim eğer dünyanın en mutlu insanı olurdum. Tek bir sayfa...Bundan çok çok uzakta olmam iyi ,Muhteşem Benjamin yoksa sıradan bir Alman yazar olurdu benim için...Benjamin’in 1940’ta Paristen kaçmadan önce saklanmasını sağladığı ve o zamandan beri kayıp sayılan bir miktar kağıt ancak 1981’de aynı şehirdeki Milli Kütüphane’de bulundu. Bunlar arasında Bin Dokuz Yüzlerin Başında Berlin’de Çocukluk’un bir daktilo nüshası da vardı.

Ama durum bununla sınırlı değil araştırmacılar 1988 yılında bir nüsha daha buluyorlar. Muhteşem Benjamin herhalde dönüp dönüp çocukluğunu düzeltmek gereği duymuş.

Rolf Tiedeman bu kitaba yazdığı son sözde Almancada bu metinlerdeki kadar yoğun, içinden ışıyan bir nesir bulabilmek için, geçen yüzyılı geçip Kafka’ya kadar uzanmak gerekir diyor.

Son günce kitabı ise bir yolculuk sırasında tutulmuş, Brecht ve Benjamin’den sonraki kuşağa ait bir yazarın, Heinrich Böll’ün İrlanda Güncesi... Daha önce de bu kitaptan bahsetmiştim. Bu kitabı ilginç kılan Böll’ün İrlandayı anlatması yani Almanya dışı bir ülkede savaş sonrası travmanın daha tam olarak dinmediği bir ortamda Avrupanın en dingin kıyısından seslenmesi. Yoksulluk , inançlar, işsizlik, mutsuzluk ve en önemlisi İrlanda coğrafyasının koyu yeşil platolarının anlatıldığı şiirsel ve melankolik bir kitap yaratmış Böll. Okudukça bir yabancının izlenimlerine değil de yetkin bir yazarın anlattığı ülkenin dokularına nüfuz etmesine, hatta kimi yerde tamamen yerelleşmesine tanıklık ediyoruz.

En can  alıcı bölümlerden birinin hemen başında Böll, meşhur İrlanda yağmuru için çok güzel bir mantık yürütüyor;

‘’Burada yağmur mutlak, görkemli ve ürkütücü. Bu yağmuru kötü hava diye tanımlamak, yakıcı güneşe güzel hava demek kadar yanlış’’